Tijdens de eerste periode van de specialisatie Journalistieke Voorlichting mocht ik iemand interviewen om een vraag rondom de journalistiek te kunnen beantwoorden. Mijn vraag ging over conflicten binnen de onderzoeksjournalistiek. Hiervoor heb ik Marco Krijnsen geïnterviewd en dit verhaal heb ik uitgewerkt in de vorm van een blog. Deze is hieronder te lezen.
Sinds twee jaar ben ik erg geïnteresseerd in onderzoeksjournalistiek. Ik vind het leuk om op een mooie en pakkende manier verhalen te vertellen over mensen en gebeurtenissen. Als onderzoeksjournalist en dan specifiek non-fictie schrijver ga je vaak in op verhalen waar veel mensen bij betrokken zijn en maak je van alle inzichten en informatie één kloppend en betekenisvol verhaal. Maar iets wat mij soms beangstigd is dat dit uiteindelijke verhaal reacties kan uitlokken bij de betrokkenen; verdriet, woede, en zelfs twijfel aan de juistheid van de gepresenteerde feiten. Hoe ga je hier als journalist mee om? En nog belangrijker; hoe voorkom je dit soort situaties?
Om dit te onderzoeken ging ik in gesprek met Marco Krijnsen die ik opzocht in zijn kantoor in Hengelo. Marco is opgeleid als historicus en daarna in de journalistiek terechtgekomen en gaan schrijven, wat heeft geleid tot het schrijven van onder andere non-fictie boeken. In zijn bekendste boek ‘Jatti’ schrijft hij over een moord die in 1971 in Hengelo is gepleegd, waarbij de zoektocht naar het lichaam van het slachtoffer een mysterie blijft dat tot op de dag van vandaag onopgelost is.
Zijn boek ‘Jatti’ is het resultaat van tien jaar diepgaand onderzoek, waarbij hij een ongelooflijke hoeveelheid mensen heeft gesproken en archieven heeft doorzocht. Tijdens dit onderzoek merkte hij dat niet iedereen op dit verhaal zat te wachten. “Er is een moord gepleegd en het lichaam van het slachtoffer dat is zoek, nog altijd. Dat heeft gigantische impact op zowel de dader als de familie van het slachtoffer.” Zo waren er dan ook een aantal familieleden die absoluut niet blij waren dat dit verhaal werd geschreven.
Ik zie zelf best op tegen situaties waarin betrokkenen het liefst niet willen dat ik een verhaal maak. Ook voor Marco is dat niet altijd gemakkelijk. “Ik ben iemand die niet zo van het conflictmodel houdt.” Toch weet hij dat hij niet iedereen te vriend kan houden op het moment dat hij over gevoelige onderwerpen schrijft. “Ik heb daar soms moeite mee, als ik een familie aan de lijn heb die gewoon niet blij is met wat ik doe, dan slaap ik daar wat minder goed van.”
Toch probeert Marco altijd de waarde van het verhaal voorop te zetten. Hij gelooft dat het onthullen van de waarheid achter gebeurtenissen zoals in ‘Jatti’ mensen kan helpen begrijpen hoe en waarom dingen zijn gebeurd. “Als journalist denk ik dat het maatschappelijk belang net iets belangrijker kan zijn dan het individuele belang van iemand die niet zo blij is met een verhaal. Tegelijkertijd, moet je ook niet willen dat je verhaal levens zou verwoesten of een hele tragische wending zou geven.”
Hij is zich dan ook altijd bewust van de impact die zijn werk op betrokkenen kan hebben. “Soms bescherm je mensen omdat je weet als je bepaalde uitspraken in de publiciteit zet die mensen er misschien last van gaan krijgen.” In die gevallen formuleert hij stukken tekst soms wat voorzichtiger.
Als er eenmaal voldoende feiten boven tafel zijn en het verhaal af is, kan het gepubliceerd worden.
Ik was benieuwd hoe je ervoor zorgt dat de betrokkenen niet voor verrassingen komen te staan bij de publicatie. “In de ideale situatie probeer je betrokkenen die niet op het verhaal zitten te wachten van tevoren te informeren over bepaalde nieuwe informatie die ze in het boek gaan lezen. Maar soms zijn deze betrokkenen gewoon onbereikbaar omdat ze niet open staan voor een gesprek.”
Marco vertelt dat op het moment dat het dan eenmaal gepubliceerd is er vooral positieve reacties zijn en sommige betrokkenen die in eerste instantie negatief waren draaien zelfs bij. Toch kan nooit iedereen positief zijn. “Ik heb ook wel eens meegemaakt dat mensen dreigden met advocaten en rechtszaken, kansloos omdat je gewoon feiten benoemt.” Marco heeft zich nog nooit moeten verdedigen voor een commissie of rechter. Wel wordt er soms een rectificatie geëist. “Als dat ook terecht was dan kwam er een rectificatie maar ja, verder ging het niet.”
Het belangrijkste uitgangspunt voor Marco is: het moet meer zijn dan persoonlijke sensatiezucht. Als onderzoeksjournalist moeten je persoonlijke motieven en emoties nooit de boventoon voeren. “Het moet een maatschappelijk belang dienen. Dat was mijn standpunt en daar sta ik nog steeds achter.”
Marco heeft me veel waardevols verteld over specifieke conflicten die je als journalist tegen kunt komen. Het liefst wil je situaties waarin mensen boos zijn en er wordt gedreigd met rechtszaken natuurlijk voorkomen. Daarom heb ik op basis van dit interview een aantal tips genoteerd.
1 Respect
Eén van de belangrijkste aspecten van onderzoeksjournalistiek is het respecteren van de betrokkenen. Ik probeer me altijd bewust te zijn van de impact dat een verhaal op iemand kan hebben. Het ontdekken van nieuwe informatie, vooral als deze persoonlijk of gevoelig is, kan emotionele reacties veroorzaken bij degenen die erbij betrokken zijn. Het is daarom essentieel om rekening te houden met de gevoelens en belangen van alle partijen.
2 Belangen
Marco heeft mij vooral duidelijk gemaakt dat het belangrijk is om na te denken over het belang van het verhaal. Weegt het algemene en maatschappelijke belang op tegen het belang van het individu? Het is belangrijk dat je een verhaal maakt om objectief te informeren, niet om sensatie te creëren.
3 Details
Als journalist wil je nooit schade veroorzaken aan mensen door bepaalde details te delen. Soms kan het nodig zijn om bepaalde details achter te houden of te anonimiseren om de privacy van individuen te beschermen. Het is belangrijk om een balans te vinden tussen het vertellen van de waarheid en het respecteren van de privacy en waardigheid van de betrokkenen.
4 Voorbereiden
Iets wat ik tot nu toe altijd heb gedaan en waar Marco ook over vertelde, is het voorbereiden van de betrokkenen op een verhaal. Informeer betrokkenen voorafgaand aan de publicatie van het verhaal over de bevindingen. Door open communicatie en transparantie kan de impact van een verhaal op de betrokkenen geminimaliseerd worden. Geef de betrokkenen die mogelijk worden beïnvloed door een verhaal de kans om zich voor te bereiden en de gelegenheid om hun standpunt kenbaar te maken.
5 Onderzoek
Om de juistheid van de bevindingen te waarborgen en mogelijke fouten of misverstanden te voorkomen is onderzoek belangrijk. Het is van belang om alle beschikbare informatie te verifiëren voordat een verhaal gepubliceerd wordt. Door alle bevindingen zorgvuldig te controleren, kan er vertrouwen op worden gebouwd bij het publiek en versterkt de geloofwaardigheid van een verhaal.
Voor mij is het nu duidelijk dat het vinden van de juiste balans tussen het dienen van het algemene belang en het respecteren van individuele belangen van cruciaal belang is. Door open communicatie, zorgvuldig onderzoek en een respectvolle benadering van alle betrokkenen kunnen we verhalen vertellen die niet alleen informatief zijn, maar ook recht doen aan de complexiteit van de menselijke ervaring. En zo kan ik achter mijn doel aan; bijdragen aan een beter begrip van de wereld om ons heen door het schrijven van mooie en betekenisvolle verhalen.